ligth bright medium dark black
ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΠΙΕΡΙΑΣ

 

Η αρχαία Πιερία βρίσκονταν στο νότιο άκρο της Κεντρικής Μακεδονίας, εκεί όπου βρίσκεται και σήμερα ο ομώνυμος νομός Πιερίας.  Όρια είχε προς ανατολικά  την δυτική παραλία του Θερμαϊκού κόλπου, προς δυτικά  τα όρη Όλυμπος και Πιέρια, προς βορρά τον ποταμό Αλιάκμονα (από την έξοδο του στενού μεταξύ των Πιερίων όρεων και του Βερμίου μέχρι τον Θερμαϊκό κόλπο), και προς νότο την κοίτη του ποταμού Πηνειού (από τα Τέμπη μέχρι τις εκβολές του).

Έτσι, η έκταση της αρχαίας Πιερίας, σε σχέση με την σημερινή, ήταν μεγαλύτερη προς το μέρος των ποταμών Πηνειού και Αλιάκμονα. Μάλιστα για μια χρονική περίοδο, από την Ρωμαιοκρατία τουλάχιστον, τα όρια της Πιερίας εκτείνονταν μερικές φορές, μέχρι και την δυτική πλευρά των Πιερίων όρεων.

  Πιερική ήταν η πόλη «Φυλακαί»,οι κάτοικοι της οποίας (σύμφωνα με τον Πλίνιο), λέγονταν  “Φυλακαίοι”. Και ως Φυλάκαι συναντάται στον Πτολεμαίο, αλλά οι περισσότεροι κώδικες την έχουν ως “Φυλακαί",  «πόλεις δε εισίν εν τη Μακεδονία μεσόγειαι αίδε Πιερίας, Φυλάκαι, Ουάλλαι».

  Tοποθετείται κοντά στο χωριό Παλιογράτσιανο, μεταξύ Βελβεντού και Σερβίων, στην θέση Παλιόκαστρο. Και από την ονομασία φαίνεται ότι αποτελούσε φρούριο και ίσως χρησίμευε στην φύλαξη της οδού από την Θεσσαλία στην Μακεδονία, δεξιά του Αλιάκμονα. Χωρίς αμφιβολία όμως δέσποζε στην δυτική είσοδο των στενών των Πιερίων όρεων, όπου περνάει ο δρόμος, κατά μήκος της δεξιάς όχθης της ορεινής κοίτης του ποταμού Αίσωνα, μεταξύ της Φτέρης και της Μόρνας.

Την ανατολική είσοδο την υπερασπίζονταν ένα άλλο μικρό φρούριο, πιο πάνω από το χωριό Σκοτεινά. Και η θέση αυτή σήμερα, από τα ερείπια του παλιού τείχους, ονομάζεται Παλιόκαστρο. Ο δρόμος αυτός, συνέδεε την Πιερία με την δυτική Μακεδονία, μέχρι και τα χρόνια της Τουρκοκρατίας, όπως μας δείχνουν και οι δύο παλιές γέφυρες, η μία δίπλα στα Σκοτεινά και η άλλη δίπλα στην Φτέρη, γνωστή ως «γέφυρα του Παπουτσή».

Εξάλλου την διάβαση μεταξύ της Θεσσαλίας και της δυτικής Μακεδονίας στα Καμβούνια όρη, την υπερασπίζονταν η Βολουστάνα  (Πόρτες). Εκεί ο Περσέας, έστειλε τον Ασκληπιόδοτο με στρατό (10 χιλιάδες στρατιώτες), για να αποκρούσει ενδεχόμενη εισβολή στην Μακεδονία, των Ρωμαϊκών λεγεώνων του Μαρκίου Φιλίππου (169 π.Χ.). Η Βολουστάνα βρίσκεται πάνω σε λόφο, ο οποίος ονομάζεται Βίγλα.

Στην κοιλάδα του Αλιάκμονα κατοικούσαν οι Αλωρίτες, οι Βαλλαίοι, οι Φυλακαίοι, οι Κυρρηστές και οι Τυρισσαίοι, « . . . amnis Aliacmon intus Aloritae, Vallaei, Phylacaei, Cyrrestae, Tyrissaei ». Απ’ αυτούς μόνο οι Βαλλαίοι και οι Φυλακαίοι ανήκαν στην Πιερία. Οι πόλεις τους βρίσκονταν δεξιά του Αλιάκμονα.

Η Βάλλα μας είναι γνωστή ως Πιερική πόλη. Βρίσκονταν στις βόρειες υπώρειες των Πιερίων όρεων, κοντά στο σημερινό χωριό Βεργίνα του νομού Ημαθίας. Η πρώτη αρχαία πηγή για την θέση της πόλης, είναι του Πλινίου, από τον οποίο αναφέρονται οι Vallaei, μεταξύ άλλων κατοίκων της Πιερίας.

Τελευταία πληροφορία έχουμε από τον Στέφανο Βυζάντιο, «Βάλλα, πόλις Μακεδονίας. Ο πολίτης Βαλλαίος, Θεαγένης εν Μακεδονία».

 

photo - ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΠΙΕΡΙΑΣ
για μεγέθυνση πατήστε επάνω στην φωτογραφία

 

Και οι δύο γνωστές Πιερικές πόλεις, (Φυλακαί και Βάλλα), σαφώς μας μιλούν για μεγαλύτερη έκταση της αρχαίας Πιερίας προς βορρά και δυτικά, σε σχέση με την σημερινή. Ο Στράβωνας (Ζ,330,22), ο μεγαλύτερος γεωγράφος της αρχαιότητας, (1ος αι. π.Χ.), από ανακριβή ίσως πηγή, εσφαλμένα τοποθετεί την Πιερία βόρεια του Αλιάκμονα, στην Ημαθία έως και τον Αξιό ποταμό, όπως και τις πόλεις Πύδνα και Μεθώνη.

Και ο γεωγράφος του 2ου αι. μ.Χ., Πτολεμαίος, (3,22,12), προφανώς μπερδεύτηκε από τις εσφαλμένες αναφορές του Στράβωνα, και περιέπεσε σε παρόμοιο σφάλμα. Τοποθέτησε και αυτός την Πύδνα, μεταξύ των ποταμών Αλιάκμονα και Λουδία.

Όμως ο Στράβωνας (Θ,443,20), περαιτέρω μας λέει την αλήθεια, αφού θεωρεί τους Μάγνητες, που κατοικούν εντός των Τεμπών, από τον Πηνειό και της Όσσας μέχρι το Πήλιο, ως ομόρους με τους Πιερώτες. Δεν αμφισβητείται ότι οι Μάγνητες, κατείχαν την αντίπερα δεξιά όχθη του Πηνειού μέχρι την θάλασσα.

Είναι ακόμη σίγουρο ότι, η περιοχή από την Ημαθία βόρεια του Αλιάκμονα, ονομάζονταν Βοττιαία. Και εδώ ο Στράβωνας (Ζ,20 & 22), μας προσδιορίζει με σαφήνεια τα σύνορα της Πιερίας. Την πόλη Άλωρο, που βρίσκονταν στην αριστερή όχθη του Αλιάκμονα, στην θέση «Παλιοχώρα», κοντά στο σημερινό Καψοχώρι, σωστά την ονομάζει Βοτταϊκή.

Καμιά αμφιβολία δεν υπάρχει σήμερα, για την έκταση και τα όρια της αρχαίας Πιερίας, από τις πολλές μαρτυρίες, που αναφέρονται στην περιγραφή των πόλεων και των τοποθεσιών, ή στην εξιστόρηση γεγονότων. Δυτικά των Πιερίων όρεων, στην περιοχή κοντά στο Σαραντάπορο και στον Αλιάκμονα, στους αρχαίους χρόνους κατοικούσαν οι Αινιάνες.

Όμορη περιοχή με την Πιερία, ήταν ακόμη η Περραιβία, που βρίσκονταν στην Θεσσαλική πλευρά του Ολύμπου. Οι κάτοικοι αυτής, οι Περραιβοί, κατείχαν την γνωστή Τρίπολη, την οποία αποτελούσαν οι πόλεις,  Πύθιο, Άζωρος και Δολίχη. Η περιοχή όμως των Περραιβών, εκτείνονταν μεταξύ Ολύμπου και Καμβουνίων όρεων, και κατά μήκος της αριστερής όχθης του Πηνειού, μέχρι την δυτική είσοδο των Τεμπών.

Η Πιερία και κάτω από την Μακεδονική εξουσία, νότια σύνορα είχε τον Πηνειό, και γείτονες τους Μάγνητες παραλιακά, και τους Περραιβούς στα ηπειρωτικά. Έτσι η Πιερία, είχε καταστεί στην αρχαιότητα, διάσημη και αξιοζήλευτη, (όπως και ο Όλυμπος), για την μουσολατρεία και την θεολατρεία.

Γι’ αυτό, οι Μάγνητες και οι Μακεδόνες, από υπερηφάνεια δημιούργησαν την παράδοση, ότι οι επώνυμοι γενάρχες τους ήταν ο Μάγνης και ο Μακεδών, «εκ του Διός και Θυϊας εγεννήθησαν οι Μάγνης και Μακεδών, οι περί Πιερίην και Όλυμπον δώματα έναιον, ως φησιν Ησίοδος», (Πορφυρ. Περί θεμ. 2).

Το σχήμα της Πιερίας μοιάζει κάπως με επίμηκες ημικύκλιο τόξο. Το μήκος από τον Πηνειό μέχρι τον Αλιάκμονα, ανέρχεται σε 85 περίπου χιλιόμετρα. Το μέγιστο πλάτος στο μέσον σχεδόν του τόξου (κοντά στην πόλη της Κατερίνης), από την θάλασσα μέχρι το του υψηλότερου σημείου των Πιερίων (Φλάμπουρο), υπερβαίνει τα 35 χιλιόμετρα. Η όλη επιφάνεια της Πιερίας σήμερα καλύπτει έκταση 1.548 τετρ. χιλιόμετρα, ενώ τα παλιά όρια της Πιερίας υπερέβαινε τα 2.000 τετρ. χλμ.

Γενικά, η μορφολογία του εδάφους της Πιερίας παρουσιάζει μεγάλη ποικιλία. Τμήματα του Ολύμπου και των Πιερίων κατέρχονται μέχρι τον Θερμαϊκό κόλπο. Επίσης πολλά μικρά ποτάμια και χείμαρροι διασχίζουν σχεδόν κάθετα όλη την Πιερία. Αλλά και οι πεδινές εκτάσεις καταλαμβάνουν μεγάλο μέρος. Η παραλία της Πιερίας είναι ομαλή, και δεν έχει αξιόλογα φυσικά λιμάνια, όπως και όλη η δυτική ακτή του Θερμαϊκού.

 

photo - ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΠΙΕΡΙΑΣ
για μεγέθυνση πατήστε επάνω στην φωτογραφία

 

Όλες οι πεδιάδες προς τα παράλια, αυτή που βρίσκεται νότια του Πλαταμώνα προς τον Πηνειό, η μεγαλύτερη μεταξύ Λιτοχώρου και Πύδνας, και η πεδιάδα του Αιγινίου προς τον Αλιάκμονα, αποτελούνται από ποτάμιες προσχώσεις.

Και το κλίμα της Πιερίας, όπως και η διαμόρφωση του εδάφους της, παρουσιάζει επίσης μεγάλη ποικιλία. Αυτό οφείλεται κυρίως στα ψηλά όρη και στις διακλαδώσεις τους, στους λόφους, στις πεδιάδες, στους ποταμούς, στην πλούσια χλωρίδα και στην θάλασσα. Επιπλέον από την απότομη διαφορά υψομέτρου, συνυπάρχουν το θαλάσσιο και ορεινό κλίμα, παρά την μικρή έκταση της Πιερίας.

Ο Όλυμπος και τα Πιέρια με τις διακλαδώσεις τους, ανακόπτουν την ορμή των ανέμων, και γι’ αυτό ο Χειμώνας είναι ήπιος και το καλοκαίρι δροσερό. Σε μερικά μέρη ευδοκιμεί ακόμη και η ελιά. Εξαίρεση αποτελεί μικρή περιοχή προς τον Αλιάκμονα, η οποία είναι εκτεθειμένη στον βόρειο άνεμο (Βαρδάρης) και δοκιμάζει μερικές φορές δριμύ ψύχος, όσες φορές πλήττεται απ’ αυτόν.

Δεν μας είναι γνωστή η προέλευση της ονομασίας Πιερία, όπως άγνωστο παραμένει, αν γεννήθηκε για πρώτη φορά στην παρολύμπια περιοχή ή μεταφέρθηκε εκεί, ως παλιά επωνυμία φυλής ή και περιοχής των Πιέρων.  Όπως όμως συμβαίνει κατά  τις μεταναστεύσεις και άλλων λαών, η δεύτερη γνώμη θεωρείται ως η πλέον πιθανότερη.

Επίσης δεν ευσταθεί και η άποψη ότι η ονομασία της περιοχής προήλθε από την πόλη της Πιερίδος ή την πόλη της Πιερίας του Ολύμπου. Υπέρ της άποψης αυτής, δεν υπάρχει καμία σχετική αρχαία πηγή.

Η Πιερία ως λέξη, δεν φαίνεται να είναι άσχετη, με την Ελληνική γλώσσα. Σύμφωνα με τον Πλίνιο, η λέξη  «Πιερία» σημαίνει, σύδεντρος τόπος,  (τόπος γεμάτος δέντρα),  « . . .et in regione quae Pieria appellatur a nemore».

Όμως πολύ πιθανή είναι και η γνώμη του Χατζηδάκι, ότι «το όνομα Πιερία, δεν μπορεί να χωριστεί του πίαρ, πίων, πίειρα, κλπ.». Έτσι, η ρίζα  πι-  του επιθέτου  πίων, σημαίνει «παχύς, λιπαρός τόπος»,  «πλούσιος, αυτός που έχει πολλά κτήματα, ή πράγματα πολύτιμα»,  (λεξικό Liddell & Scott, λ. πίων).

Το ανώμαλο θηλυκό, πίειρα, σημαίνει κυρίως (εύφορη γη, πλούσια γη), πιθανόν το όνομα Πιερία, να προήλθε από το ουσιαστικοποιημένο επίθετο,  πίειρα, με απλή μετάθεση του ατόνου   ι , και το κατέβασμα του τόνου. Ο κάτοικος της Πιερίας, ονομάζονταν Πιέριος και Πιεριώτης, στον πληθυντικό όμως συνήθως λέγονταν Πίερες.

Τα Πιέρια όρη, έχουν πολλές κορυφές, όπως και ο  Όλυμπος. Η ψηλότερη κορυφή (2.199μ.), βρίσκεται δυτικά του χωριού Μηλιά, υπερέχει και διακρίνεται από όλη την οροσειρά, και γι’ αυτό, από τους Βυζαντινούς χρόνους μέχρι και σήμερα, ονομάζεται «Φλάμπουρο». Πολύ πιθανή όμως είναι και μία παράδοση, σύμφωνα με την οποία το όρος Φλάμπουρο, αποτελούσε το μόνιμο καταφύγιο των καταδιωκομένων Ελλήνων, επί Τουρκοκρατίας, και απρόσιτο λημέρι των κλεφταρματολών.

Και ότι η ονομασία του όρους προήλθε από το φλάμπουρο  (σημαία), που κάποτε είχαν στήσει οι κλέφτες στην κορυφή του. Και το ορεινό χωριό, που βρίσκεται κοντά στο φλάμπουρο, στην δυτική πλευρά των Πιερίων όρεων (υψόμ. 1.400μ.), κράτησε το όνομα Καταφύγιο. Λέγεται ακόμη, ότι οι αρχικοί οικιστές του Καταφυγίου, προήλθαν από ένα παλιό χωριό που λέγεται  Ποδάρι, που βρίσκονταν στην πεδιάδα του Αλιάκμονα.

Τα Πιέρια είναι κατάφυτα με σπάνια χλωρίδα, και έχουν άφθονες πηγές, των οποίων τα νερά πέφτουν μέσα σε βαθιές χαράδρες και ρέουν προς τον Θερμαϊκό κόλπο και προς τον Αλιάκμονα. Έτσι ολόκληρη η Πιερία, διαρρέεται από μικρούς ποταμούς.

Γνωστοί ποταμοί από την αρχαιότητα είναι ο Απίλας κοντά στον Πλαταμώνα, ο Σύς (Ζηλιάνα) κοντά στην Λεπτοκαρυά, ο Ενιπέας δίπλα στο Λιτόχωρο, ο Ελικώνας και ο Βαφύρας στο Δίον, ο Αίσωνας (Μαυρονέρι) και Λεύκος (Πέλεκας) στην Κατερίνη, ο Μίτυς στον Αγιάννη, και ο Άσκορδος (Κρασοπούλι) βορειότερα.

 

photo - ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΠΙΕΡΙΑΣ
για μεγέθυνση πατήστε επάνω στην φωτογραφία

 

Πιερία επίσης ονομάζονταν, και η αντίστοιχη προς τα Πιέρια όρη Παραλία, για να διακρίνεται από την Ολυμπική, που βρίσκονταν απέναντι από τον Όλυμπο. Απ’ αυτήν την αναφορά, και όλη η περιοχή μπορεί να διαιρεθεί σε βόρεια και νότια Πιερία, ή στην κυρίως Πιερία και στην Ολυμπική Πιερία, με διαχωριστική γραμμή τα στενά της Πέτρας, και κατά μήκος του Αίσωνα ποταμού (Μαυρονέρι), μέχρι τον Θερμαϊκό κόλπο.

Στην Ολυμπική Πιερία και στις υπώρειες του Ολύμπου, είχαν ιδρυθεί οι αρχαίες και ονομαστές πόλεις, Πιερίς, Λείβηθρα, Πίμπλεια, Δίον, και επί Μακεδονικής εξουσίας ιδρύθηκαν το Ηράκλειον (Πλαταμώνας), η Φίλα και η Πέτρα.

Στην βόρεια Πιερία, ήκμασαν περισσότερο οι παράλιες πόλεις, Πύδνα και Μεθώνη, καθώς και οι πεδινές πόλεις Άγασσαι και η Βάλλα. Και πόλη Πιερία υπήρχε, στην περιοχή της Πιερίας, και πιθανόν κάπου στην Ολυμπική Πιερία. Οι Μακεδόνες εισέβαλαν στην βόρεια και στην κεντρική Μακεδονία, τον 8ο αι. π.Χ.  Η Πιερία όμως υποτάχθηκε στους Μακεδόνες, στο β΄ μισό του 6ου αι. π.Χ.  «Αρχαία παρολύμπια Πιερία» ονομάσαμε για να διακρίνουμε ολόκληρη την Μακεδονική Πιερία, γιατί και άλλες περιοχές υπήρχαν, που είχαν το ίδιο όνομα  με αυτήν.

Πιερία ονομάζονταν και η περιοχή ανατολικά του Στρυμόνα, από τις υπώρειες του Παγγαίου όρους μέχρι την θάλασσα, που μας είναι γνωστή από την εκστρατεία του Ξέρξη κατά της Ελλάδας το 480 π.Χ., όταν αυτός πέρασε έξω από τα τείχη των εκεί Πιερικών πόλεων, της Φάγρητος και της Περγάμου, «παραμειψάμενος δε Ξέρξης την ειρημένην δεύτερα τούτων παραμείβετο τείχεα των Πιέρων, των ενί Φάγρης εστί ούνομα και ετέρω Πέργαμος. Ταύτη μέν δή παρ’ αυτά τά τείχεα την οδόν εποιέετο, εκ δεξιής χειρός το Πάγγαιον όρος απέργων, εόν μέγα τε και υψηλόν, εν τώ χρύσεά τε και αργύρεα ένι μέταλλα, τα νέμονται Πίερές τε και Οδόμαντοι και μάλιστα Σάτραι».

Οι κάτοικοι της Πιερίας του Παγγαίου, ήταν άποικοι από την παρολύμπια Πιερία. Είχαν αναγκαστεί σε μετανάστευση, μετά την κατάκτηση της πατρίδας τους, από τους Τημενίδες βασιλείς της Μακεδονίας, τον 6ο αι. π.Χ., «Τημενίδαι το αρχαίον όντες εξ Άργους, πρώτον εκτήσαντο και εβασίλευσαν αναστήσαντες μάχη εκ μέν Πιερίας Πίερας, οί ύστερον υπό το Πάγγαιον πέραν Στρυμόνος ώκησαν Φάγρητα και άλλα χωρία (και έτι και νύν Πιερικός κόλπος καλείται η υπό τώ Παγγαίω προς θάλασσαν γή)». 

Έτσι η νέα Πιερία του Παγγαίου, είχε καταστεί από πολύ νωρίς πλούσια και ισχυρή, εξαιτίας της εκμετάλλευσης των ορυχείων χρυσού και αργύρου, ώστε να αποκτήσει οχυρές πόλεις και να μην υποκύψει, κατά την εισβολή των Περσών το 480 π.Χ., και να διατηρήσει την ελευθερία της, μέχρι την εποχή του Φιλίππου Β΄.

Οι Πίερες του Παγγαίου για μια χρονική περίοδο, φαίνεται ότι εξέτειναν την κυριαρχία τους, στον Στρυμονικό (Πιερικό) κόλπο, και ίδρυσαν πόλεις ή κατέκτησαν άλλες Θρακικές πόλεις, όπως ήταν οι Φάγρης, Πέργαμος, Γαληψός, Οισύμη, Απολλωνία, Μεθώνη, Ηϊών, Μύρκινος και Δάτον, «όπερ και αρίστην έχει χώραν και εύκαρπον και ναυπήγια και χρυσού μέταλλα, αφ’ ού και η παροιμία (Δάτον αγαθόν), και άλλαι και εκ τούτου η κάτωθεν του Παγγαίου παραλιακή χώρα ωνομάσθη Πιερική».

Οι Πίερες ήταν περισσότερο ανεπτυγμένοι, και από την πρώτη στιγμή επιβλήθηκαν στους γειτονικούς Θρακικούς λαούς του Παγγαίου. Σ’ αυτό βοήθησε, (εκτός από τον πλούτο των μεταλλείων), και η ναυπηγική εμπειρία που είχαν, καθώς και η μόρφωση που απέκτησαν από τις εμπορικές σχέσεις που είχαν με  ελληνικές πόλεις, μέσω των αποικιών. Στην πόλη Φάγρη, (που βρίσκεται στις υπώρειες του Παγγαίου), εκτός από τα ερείπια αρχαίας ακρόπολης, βρέθηκαν και διάφορα αρχαία ελληνικά νομίσματα.

Γι’ αυτό δεν μας είναι απίθανο, ότι η εξουσία των Πιέρων επεκτάθηκε κάποτε παραλιακά, από τον κόλπο των Σταγείρων,  μέχρι το Δάτον (Ελευθερές), και στην ενδοχώρα από τον Ροδολείβο μέχρι τις Κρηνίδες, τις οποίες ο Φίλιππος Β΄, μετονόμασε σε Φιλίππους. Μετά την επιδρομή όμως των Περσών το 480 π.Χ., άρχισε η εξασθένηση των Πιέρων. Και όταν οι πολυπληθέστεροι Ηδωνοί, απωθήθηκαν από τους Μακεδόνες, πίεσαν και αυτοί με την σειρά τους, τους Πίερες, και τους περιόρισαν σε μια μικρή περιοχή, δίπλα στην θάλασσα.

 

photo - ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΠΙΕΡΙΑΣ
για μεγέθυνση πατήστε επάνω στην φωτογραφία

 

Από τότε, ανίσχυροι πλέον οι Πίερες, άλλοι αφομοιώθηκαν με τους αποίκους των Αθηναίων και των άλλων Ελλήνων, και άλλοι καταστράφηκαν από τους συχνούς αποικιακούς πολέμους. Όμως, παρά την εξασθένησή τους, και τον περιορισμό τους σε λίγες οχυρές πόλεις, κατόρθωσαν να επιζήσουν ελεύθεροι, μέχρι την υποταγή τους, στο Μακεδονικό κράτος του Φιλίππου Β΄.

Και Θεσσαλική Πιερία, πιστεύεται ότι υπήρχε, «Πηρείην» την ονομάζει ο Όμηρος. «Πηρείη» όμως αντιγράφηκε (από χειρόγραφο), από τον Βόλφ, αντί του συνήθους ονόματος  «Πιερίη».

Υπήρχε ακόμη περιοχή με το όνομα Πιερία, στην βόρεια Συρία, η συριακή Πιερία. Την ονομασία Πιερία την απέκτησε από παλαίμαχους στρατιώτες και άλλους Πίερες αποίκους, μετά τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Μεγάλη πόλη της συριακής Πιερίας ήταν η Σελεύκεια. Επίσης, Πιερία ονομάζονταν και ένα βουνό της Συρίας, δεξιά του Ορόντη ποταμού, κοντά στα παράλια.

Ο  Όμηρος μας αναφέρει την Πιερία. Αυτήν συνήθως, πρώτα διέρχονταν οι Θεοί, όσες φορές πρόκειται να επισκεφθούν άλλα μέρη. Η κάθοδος των Θεών από τις κορυφές του Ολύμπου, στην Πιερική γη, πιστεύεται ότι γίνονταν πάνω από την κοίτη του Ενιπέα ποταμού, που βρίσκεται στο Λιτόχωρο.

Την Πιερία διέρχεται ο Ερμής, και πέφτει μέσα στην θάλασσα, για να πάει στο μυθικό νησί, Ωγυγία, για να συναντήσει τη Ναυσικά, «Πιερίην σ’ επιβάς εξ αιθέρος έμπεσε πόντω».

Την Πιερία επίσης διέσχισε η Ήρα για να πάει στην Τροία, «Ήρη δ’αίξασα λίπεν ρίον Ουλύμποιο, Πιερίην δ’ επιβάσα και Ημαθίην ερατεινήν».

Ο κόσμος των Θεών, στην Πιερική πλευρά του Ολύμπου κατοικεί. Για τον αρχαίο Έλληνα ένας Όλυμπος υπάρχει, ο Πιερικός. Η μυθολογία της θεολατρείας και μουσολατρείας, αγνοεί τον Θεσσαλικό.

Η Πιερία παρά την φήμη της και την ακμή ορισμένων πόλεών της, δεν εγκατέλειπε ποτέ τα αξιόλογα μνημεία της. Πολλές φορές δοκίμασε την επιδρομή βαρβαρικών λαών και την εχθρική κατοχή. Πάντα, ό,τι δημιουργούσε, το λεηλατούσαν ή το κατέστρεφαν οι επιδρομείς της. 

Γνωστές πόλεις της εξαφανίστηκαν, ή ελάχιστα υπολείμματα ερειπίων μαρτυρούν την ύπαρξη τους. Και ο,τιδήποτε το αξιόλογο απέμεινε από τις εχθρικές καταστροφές, καλύπτονταν από τα ερείπια των καταστροφών.

Η αρχαιολογική σκαπάνη, όσες φορές ανέσκαψε, δεν έμεινε χωρίς αμοιβή. Μικρή ήταν η αμοιβή της, αλλά και η εργασία της υπήρξε πολύ μικρότερη. Εκτός των τοποθεσιών των γνωστών αρχαίων πόλεων, βρίσκονται συχνά τάφοι, και άλλα αρχαιολογικά ευρήματα, και στα χωριά, Μοσχοπόταμος, Ρυάκια, Κούκος, Αλώνια, Π. Ελευθεροχώρι, κι άλλα.

Από την προϊστορική εποχή ακόμη, κατοικούσαν διάφοροι και ισχυροί λαοί, γύρω από την Πιερία. Γείτονες ήταν, οι Μάγνητες, Περραιβοί, Αινιάνες και Βοττιαίοι. Εναντίον των λαών αυτών, η Πιερία ήταν αναγκασμένη να πολεμάει διαρκώς, παρόλο που τα σύνορά της ήταν, η οροσειρά του Ολύμπου και των Πιερίων, και οι ποταμοί Αλιάκμονας και Πηνειός, και αποτελούσαν φυσικά οχυρά.

Στους Μακεδονικούς χρόνους η Πιερία, με πνευματικό κέντρο το Δίον και εμπορικό την Πύδνα, γνώρισε ημέρες ανάπτυξης και δόξας. Την πρόοδο αυτή, ανέστειλε η κατάκτηση της περιοχής από τους Ρωμαίους, το 168 π.Χ.  Η βασιλική οικογένεια, οι ευγενείς, πολύτιμα αντικείμενα και έργα τέχνης, λάμπρυναν τον Ρωμαϊκό θρίαμβο. Η Πιερία μετά το 146 π.Χ., υπάγονταν στην «μερίδα Θεσσαλονίκης», της οποίας τα όρια έφθαναν μέχρι τον Πηνειό.

 

photo - ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΠΙΕΡΙΑΣ
για μεγέθυνση πατήστε επάνω στην φωτογραφία

 

Έκτοτε, ο αγώνας των κατοίκων της Πιερίας περιορίζονταν στην επιβίωση και στην σωτηρία της φυλής. Η εκάστοτε υποτυπώδης πολιτιστική ανάπτυξή της, διακόπτονταν από τις αλλεπάλληλες εχθρικές επιδρομές και πολέμους.

Μετά τους Ρωμαίους, σε όλη την Βυζαντινή περίοδο επακολούθησαν αλλεπάλληλες βαρβαρικές επιδρομές από τον βορρά προς το νότο, που επέφεραν την λεηλασία και την  καταστροφή, και στην Πιερία.

Το 395 μ.Χ., οι Βησιγότθοι με τον Αλάριχο. Στα τέλη του επόμενου αιώνα, οι Οστρογότθοι και οι Γέτες. Τον 6ο αι. μ.Χ., οι Ούννοι, οι Άβαροι.  Από τον 6ο αι. μ.Χ., οι Σλάβοι και έπειτα οι Βούλγαροι. Τον 11ο αι. μ.Χ., οι Πατσινάκοι και Ούζοι. 

Το 1204 μ.Χ., οι Φράγκοι. Τον 14ο αι. μ.Χ., οι Καταλανοί και οι Οθωμανοί. Στο μεταξύ, συμπλήρωναν την καταστροφή και άλλες μικρότερες επιδρομές νομάδων και πειρατών και κυρίως εξεγέρσεις και εμφύλιοι πόλεμοι, με συμμετοχή βαρβάρων.

Η Πιερία οφείλει την φήμη της, στις Ολυμπιάδες και στις Πιερίδες Μούσες. Η Πιερία υπήρξε η γενέτειρα των Μουσών. Εξαιτίας των Μουσών αυτών, και τις υπώρειες του Πιερικού Ολύμπου και των Πιερίων όρεων, άρχισε η λατρεία του Διός και των άλλων αθανάτων. Γι’ αυτό, δίκαια πιστεύεται, ότι πρώτοι οι κάτοικοι της Πιερίας, ύψωσαν την δάδα του εκπολιτισμού της Ελληνικής φυλής.

Ο μύθος, αναφέρει την Πιερία ως την πατρίδα του μουσικού, ποιητή και ήρωα Ορφέα. Επομένως, σ’ αυτήν την περιοχή, για πρώτη φορά παρουσιάστηκε επιβλητική, η Ορφική διδασκαλία, και σε συνδυασμό με την προσπάθεια της Πιερίδας Μούσας, να τελειοποιήσει την μορφή και την ψυχή των αθανάτων του Ολύμπου, έθεσε τις βάσεις μιας ηθικής και πνευματικής ανύψωσης του ανθρώπινου γένους.

Ο Αριστοφάνης και ο Οράτιος, χαρακτηρίζουν τον Ορφέα, ως «απόστολο του πολιτισμού».

 

photo - ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΠΙΕΡΙΑΣ
για μεγέθυνση πατήστε επάνω στην φωτογραφία

 

Πασίγνωστη ήταν ακόμη η Πιερία, (εκτός από την λατρεία του Ορφέα), και για την θρησκεία του θεού της γονιμότητας, του Διόνυσου. Ο εξελληνισμός του Θρακοφρυγικού θεού, αρχίζει ίσως με τον μύθο της γέννησής του, που πρέπει να είναι πλάσμα της φαντασίας των Πιερίδων Μουσών.

Σύμφωνα με τον μύθο, ο Διόνυσος γεννήθηκε από τον Δία και την Σεμέλη. Η ζηλιάρα Ήρα, κατάφερε, ώστε να κατακεραυνωθεί η Σεμέλη, τον χρόνο που ήταν έγκυος. Ο Δίας όμως, έβαλε το έμβρυο μέσα στην κνήμη του, (για να συμπληρωθεί η ενδομήτρια ζωή του εμβρύου), και έτσι σώθηκε ο Διόνυσος.

Στα Πιέρια, Β.Δ. της Φτέρης, υπάρχει όρος (ύψους άνω των 1.200μ.), πάνω στο οποίο χαρακτηριστικές είναι, οι συχνές αστραπές και βροντές. Στο βουνό αυτό,  τρόμο προκαλούν, οι πυκνοί κεραυνοί που πέφτουν πάνω στο έδαφος και στους βράχους, και που είναι καταστρεπτικοί, ιδιαίτερα για τα δέντρα του όρους. Το Πιερικό αυτό βουνό, σήμερα ονομάζεται, “Σιαμέλη”. Φαίνεται πως η παράδοση διέσωσε με ελάχιστη παραλλαγή, το αρχαίο όνομα Σεμέλη.

Την άγρια και βάρβαρη Διονυσιακή λατρεία των Θρακών, που παρέλαβαν απ’ αυτούς, οι Ολυμπιάδες και οι Πιερίδες Μούσες, την εξημέρωσαν και την εξευγένισαν, και ακολούθως την μετέφεραν και την διέδωσαν και πέρα του Ολύμπου, ώστε ο Διόνυσος να γίνει με την πάροδο του χρόνου, ο πιο δημοφιλής Θεός σε πολλές πόλεις της Ελλάδας, και το όνομα της Πιερίας να αναφέρεται σε όλες τις εορτές που γίνονται προς τιμή του θεού Διονύσου: «μάκαρ ώ Πιερία Σέβεται σ’ Εύϊος, ήξει», (Ευριπ. Βάκχες,565).

 

 

 

Γράφει:

ΤΖΙΟΛΑΣ  ΙΩΑΝΝΗΣ

Φιλόλογος – Αρχαιολόγος


  Αρχή Μέλη Επιστροφή  
Share |

Powered By Act Life | Promotion by AddYour.Biz